Ülkemizdeki şehirler kronolojik sıralamaya tabi tutulduğunda ADAPAZARI, kuruluşları yeni olan şehirler arasına girer. Roma Bizans devrinde bugünkü ADAPAZARI havzasında hiçbir yerleşim izi mevcut değildir. XIII. Asrın sonlarına doğru Osman Gazi'nin komutanlığında KORUALP, bu günkü ADAPAZARI havzasını fethetmiştir. İlk olarak Batı Türkistan ve Azerbeycan'dan gelen göçebe Türk boyları buralarda köyle ve kentler kurmuşlardır. ADAPAZARI, Sakarya Nehrinin iki kolu arasında meydana gelen kara parçası (ada) üzerinde kurulmuştur.

1563 yılına ait bir vesika ve 1581 yılında Akyazı Ada Kadılığı'na yazılan ve bu yöreden nahiye diye bahseden bir ferman bugünkü şehrin mazisini aydınlatan ilk ışıklardan biridir. Evliya Çelebi Seyahatnamesinde (1648) ADAPAZARI 'nda Bolu'nun nahiyesi diye bahsedilmekte ve bu yörenin yerleşim alanı olduğunu göstermek- tedir. Bugünkü şehrin adı, Ada köyünde kurulan pazara mahsullerini satmak üzere civar köyler-den ve göçebe aşiretlerinden gelen halk tarafın-dan ADAPAZARI olarak verilmiştir. I.Mahmut zamanında (1837) ADAPAZARI kaza haline gelmiştir. XXIX. asrın sonlarına doğru Kocaeli

Vilayeti'nin kazası olmuştur. 22 Haziran 1954 tarihinde 6419 sayılı kanunla il olmuş ve SAKARYA adını almıştır. ADAPAZARı ve civarının ilk Türk sakinleri, göçebeliği terk ederek yerleşik düzene geçen Türkmen aşiretleri yörüklerdir. Bugün ADAPAZARI mahallelerinin adları Türk oymaklarının adları ile alınır. (TIĞCILAR, HASIRCILAR, SEMERCİ-

LER, PAPUÇÇULAR, YAĞCILAR, ÇIRACILAR gibi) ADAPAZARI'nın Kurtuluş Savaşında da önemli bir yeri vardır. ALİ FUAT CEBESOY, SIRRI BEY, HASAN CAVİT BEY, ÇERKEZ SAİT BEY, KOÇZADE MAHMUT BEY, CEVAT BEY, METOZADE HÜSEYİN EFENDİ, ABDURRAHMAN BEY, KAYMAKAM TAHİR BEY, İBSİZ RECEP, KAZIM KAPTAN, HALİT MOLLA gibi oek çok kahramanımız KUVA-İ MİLLİYE hareketine sağladıkları yardım ve destekle Milli Mücadelenin şerefli sahifelerinde yerlerini almışlardır.